Το γεφύρι της φωτογραφίας του ιστολογίου είναι το περίφημο γεφύρι του Δρίνου (Γέφυρα Μεχμέτ Πασά) και βρίσκεται στο Visegrad, στην ανατολική εσχατιά της Βοσνίας, κοντά στα σύνορα με τη Σερβία. Μαγευτική περιοχή, καταπράσινη και άγρια μαζί καθώς είναι απομονωμένη από ψηλά, απότομα βουνά και μέσα από τα στενά φαράγγια της περνά ο Δρίνος ποταμός.
Βεβαίως και είναι αυτό το γεφύρι για το οποίο έγραψε ο Ivo Andric στο περίφημο βιβλίο του «Το γεφύρι του Δρίνου» ή «The bridge over Drina» αγγλιστί. Ο συγγραφέας, ο οποίος πήρε το Νόμπελ λογοτεχνίας το 1961, ήταν κροατικής καταγωγής και είχε μεγαλώσει στο Visegrad. Έτσι έζησε τον τόπο, το γεφύρι και τη ζωή εκεί, στο φυσικά απομονωμένο οροπέδιο, το καταπράσινο και εύφορο. Η περιγραφή που κάνει για το δρόμο που οδηγεί στο Visegrad ανάμεσα από τα βουνά είναι υπέροχη και άκρως πιστή στην πραγματικότητα, χωρίς καθόλου υπερβολή.
Η στροφή που κάνει στο σημείο αυτό ο Δρίνος είναι πολύ απότομη και τα βουνά, κι από τις δύο πλευρές του, τόσο απόκρημνα και κοντά το ένα στο άλλο, ώστε μοιάζουν με μάζα αδιαπέραστη απ’ όπου αναβλύζει το ποτάμι σαν μέσα από ένα σκοτεινό γρανιτένιο τοίχο. Από κει όμως τα βουνά αραιώνουν ξαφνικά και σχηματίζουν ένα ακανόνιστο αμφιθέατρο, με διάμετρο κάτι λιγότερο από δεκαπέντε χιλιόμετρα στο πλατύτερο σημείο του. Στο μέρος αυτό που ο Δρίνος ξεπετιέται με όλη την ορμή των νερών του και ξεχύνεται καταπράσινος και αφρισμένος μέσα από το φράγμα των σκοτεινών και απότομων βουνών, στέκεται ορθό ένα μεγάλο, καλοπελεκημένο, πέτρινο γεφύρι με τις ένδεκα φαρδιές καμάρες του.
Το γεφύρι αυτό ανήκει στο Βίσεγκραντ, σήμερα κωμόπολη, κάποτε εμπορικό και στρατιωτικό πέρασμα προς την ανατολή. Σήμερα είναι αποκλειστικά σερβοβοσνιακό, βρίσκεται άλλωστε στη Republika Srpska, δηλ.στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, το οποίο σημαίνει σερβική κρατική οντότητα μέσα στο κράτος της Βοσνίας (είναι ασυνήθιστα τα πολιτειακά της Βοσνίας και προέρχονται από την απροθυμία και κάτι παραπάνω, απ’ τη μια, των τριών εθνοτήτων να ζήσουν μαζί και από την ανάγκη λόγω πίεσης της διεθνούς κοινότητας απ’ την άλλη, να παραμείνει η Βοσνία πολυεθνική και σαν κράτος.).
Ο Δρίνος διεκδικεί έδαφος από την πόλη και πλαταίνει. Τα νερά του κυλούν τόσο ήσυχα, χωρίς ταραχές και ρυτιδιάσματα ώστε έχουν εξαιρετική λάμψη και διαφάνεια. Το γεφύρι, οι όχθες και τα βουνά πραγματικά καθρεφτίζονται στη λάμψη τους.
Γιατί αυτό το μεγάλο πέτρινο γεφύρι, το πανάκριβο αυτό κτίσμα μοναδικής ομορφιάς, που όμοιο του δεν έχουν ούτε πλουσιότερες, ούτε πιο πολυάνθρωπες πόλεις είναι το μόνο σταθερό και σίγουρο πέρασμα σε όλο το μέσο και τον άνω ρου του Δρίνου και το μόνο σταυροδρόμι πάνω στο δρόμο που ενώνει τη Βοσνία με τη Σερβία και πιο πέρα με άλλα τμήματα της αυτοκρατορίας μέχρι τη Βασιλεύουσα. Κι η πόλη με τα περίχωρα της είναι από τους οικισμούς που μοιραία ξεφυτρώνουν πάνω στους κύριους οδικούς κόμβους, όπως και πλάι στα μεγάλα και ξακουστά γεφύρια.
Χτισμένο τον 16ο αιώνα με αρχιτέκτονα τον ονομαστό Σινάν, της οθωμανικής αυλής, εκφράζει το απόγειο της μνημειακής οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Έχει μήκος 180 μέτρα και στο μέσον του βρίσκεται η λεγόμενη Πύλη, με τους εξώστες της, Ο ανατολικός είναι στολισμένος με σοφάδες και αποτελεί σημείο συνάντησης. Ο δυτικός είναι στολισμένος με μία στήλη μαρμάρινη όπου μνημονεύεται ο Μεχμέτ Πασάς, ο χορηγός του γεφυριού. Για να χτιστεί χρειάστηκαν πέντε χρόνια και έχει τη δική του μυθολογία από θρύλους. Πλέον ανήκει στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO μαζί με το Stari Most (Παλαιό Γεφύρι) του Μόσταρ.
Στο γεφύρι και στην Πύλη του, γύρω απ’ αυτό και δεμένη μ’ αυτό, κυλάει και περνάει, όπως θα δούμε, η ζωή των ανθρώπων αυτής της πολιτείας...Η Πύλη είναι το σπουδαιότερο μέρος του γεφυριού, όπως ακριβώς και το γεφύρι είναι το σπουδαιότερο μέρος της πόλης.
...Ήξεραν πως το γεφύρι ήταν τάμα του μεγάλου βεζίρη, του Μεχμέτ πασά, που γεννήθηκε στο Σοκόλοβιτσι. ...Το έχτισε ο Ράντε ο ξακουστός πρωτομάστορας...
Και τόσοι θρύλοι γύρω από το γεφύρι, μερικοί απ’ αυτούς με κοινές αναφορές με τα δικά μας.
Ήξεραν ακόμη πως η νεράιδα που φύλαγε το πέρασμα του ποταμού δεν ήθελε το γεφύρι γι αυτό και γκρέμιζε τη νύχτα ό,τι χτιζόταν τη μέρα. Μέχρι που «κάτι» μίλησε μέσα από το νερό και συμβούλεψε το Ράντε τον πρωτομάστορα να βρει δυο παιδιά ... και να τα χτίσει στις μεσιανές κολόνες του γεφυριού... Οι σεϊμένηδες της περιοχής δεν άργησαν να βρουν δυο βυζανιάρικα, δίδυμα και τ’ άρπαξαν από την αγκαλιά της μάνας τους. Έχτισαν τα παιδιά ανάμεσα στις κολόνες, αφού δε γινόταν αλλιώς, όμως ο Ράντε συμπόνεσε, λένε, τη μάνα κι άφησε μικρά ανοίγματα ανάμεσα στις κολόνες απ’ όπου η δύστυχη μπορούσε να βυζαίνει τ’ άμοιρα παιδιά της. Είναι εκείνα τα χαραγμένα με τέχνη τυφλά παραθυράκια, στενά σαν πολεμίστρες, όπου σήμερα φτιάχνουν φωλιές τ’ αγριοπερίστερα. Για να θυμούνται οι άνθρωποι όλα τούτα, το γάλα της μάνας τρέχει εδώ κι εκατοντάδες χρόνια από τα τοιχώματα του γεφυριού. Είναι αυτές οι στάλες που κάθε χρόνο, την ίδια πάντα εποχή, βγαίνουν μέσα από τη σφιχτή μάζα του τοίχου κι αφήνουν πάνω του τ’ ανεξίτηλα χνάρια του άσπρου υγρού.
Όταν χτιζόταν το γεφύρι έπεσε ένας λίθος πάνω σε έναν βοηθό, τον Αράπη και τον έκοψε στα δύο. Κι εκείνος στοίχειωσε το γεφύρι.
...Στη μεσιανή κολόνα του γεφυριού, κάτω ακριβώς από την Πύλη, υπάρχει ένα μεγαλύτερο άνοιγμα, σαν πόρτα στενόμακρη χωρίς πορτόφυλλο, σαν γιγάντια πολεμίστρα. Λένε πως μέσα σ’ αυτήν την κολόνα υπάρχει ένα μεγάλο δωμάτιο, μια σκοτεινή αίθουσα όπου ζει ένας Αράπης. Αυτό το ξέρουν όλα τα παιδιά. ...Τα παιδάκια κοιτάζουν συχνά σ’ αυτό το κατασκότεινο άνοιγμα από την όχθη, λες και βλέπουν την άβυσσο...ώσπου κάποιος κιοτής να νομίσει πως είδε στο άνοιγμα μια μαύρη κουρτίνα να σαλεύει και να παραμερίζει...
Και κάθε λαός φτιάχνει το δικό του θρύλο.
...Καθώς κατεβαίνει το νερό, δίπλα στις όχθες κι απ’ τις δυο πλευρές του ποταμού φαίνονται πάνω στους γκρίζους ασβεστόλιθους κάποιες λακκούβες, δυο δυο μαζί, σε κανονικές αποστάσεις μεταξύ τους, λες και πάνω στις πέτρες είναι χαραγμένα τα χνάρια από τις οπλές κάποιου θεόρατου αλόγου. Τα παιδιά ξέρουν πως αυτά είναι σημάδια παλιών καιρών και πολεμιστών των καιρών εκείνων... Μόνο που για τα Σερβάκια τα χνάρια ήταν από τις οπλές του Γρίβα (το άλογο του Κράλιεβιτς Μάρκο, του θρυλικού βασιλόπουλου). Τα Τουρκάκια πάλι, ξέρουν πως δεν είναι ο Κράλιεβιτς Μάρκο κι ότι τα σημάδια αυτά ήταν του Γκιερζελέζ Αλίγια που πάνω στη φτερωτή φοράδα του δρασκελούσε τα ποτάμια σα να’ ταν ρυάκια.
Ο ήρωας Ράντισαβ που πέθανε παλουκωμένος πάνω στο γεφύρι...
...Στην αριστερή όχθη είναι ένας μεγάλος χωμάτινος σωρός από σκληρό,γκρίζο, πετρωμένο χώμα. Πάνω του τίποτα δε φυτρώνει κι ούτε ανθίζει, παρά μόνο έα λεπτούτσικο χορτάρι, σκληρό κι αγκαθωτό σαν ατσάλινο σύρμα. Το μέρος λεγόταν «μνήμα του Ράντισαβ». Κι όταν ο βεζίρης ο Μεχμέτ πασάς αποφάσισε να χτίσει το γεφύρι πάνω στο Δρίνο κι έστειλε γι αυτό τους ανθρώπους του, όλοι προσκύνησαν και δέχτηκαν την αγγαρεία και μονάχα αυτός ο Ράντισαβ στάθηκε όρθιος και παρήγγειλε στο βεζίρη να τα ξεχάσει αυτά και πως γεφύρι στο Δρίνο δε θα στηθεί.... Κι οι γυναίκες μας πιστεύουν πως μια νύχτα κάθε χρόνο ένα άσπρο φως από τον ουρανό πέφτει κατευθείαν πάνω στο χωμάτινο λοφίσκο...
Σήμερα στο Βίσεγκραντ δεν περνούν πια τα καραβάνια για το Σεράγεβο. Στον πόλεμο της Βοσνίας έγιναν κι εδώ τρομαχτικές σφαγές και οι φανατικοί τριγυρνούν στους δρόμους, κάθονται στο γεφύρι, επικοινωνούν με τους συντρόφους τους, τους φανατικούς στη Φότσα και στο Πάλε. Οι Bosniacs (Βόσνιοι μουσουλμάνοι) δεν υπάρχουν πλέον εδώ και στα σπίτια τους μένουν Σερβοβόσνιοι πρόσφυγες. Οι νέοι εκεί ονειρεύονται την ένωση με τη Σερβία και θαυμάζουν τους Τσέτνικ, τα σερβικά εθνικιστικά παραστρατιωτικά σώματα που συνεργάστηκαν με τους Ναζί. Στο νεκροταφείο στο λόφο είναι θαμμένοι Ρώσσοι εθελοντές που πολέμησαν στο πλευρό των Σερβοβόσνιων στον πόλεμο της Βοσνίας.
Τα καφέ είναι γεμάτα από νέους εκεί, στη δεξιά όχθη του ποταμού και το βράδυ που φωτίζεται η γέφυρα από εκατοντάδες φωτάκια σα διαμαντάκια στις αψίδες της, η πόλη δε δείχνει τα δεινά της. Μόνο τα φαντάσματα που περνούν μέσα απ’ τους τοίχους των σπιτιών και κάθονται στα δέντρα.
Το μεγάλο πέτρινο γεφύρι έγινε με την έμπνευση και την ευλάβεια του βεζίρη και θα’πρεπε να ενώνει, σαν ένας από τους συνδετικούς κρίκους της αυτοκρατορίας, τα δύο άκρα της και ν’ αλαφραίνει το πέρασμα από τη Δύση στην Ανατολή. Τώρα έμεινε αποκομμένο κι από τη Δύση κι από την Ανατολή κι αφέθηκε στη μοναξιά του σαν τα ξώκειλα καράβια και σαν τα ερημοκλήσια.
 |
| Το εξώφυλλο της ισπανικής έκδοσης |
 |
| Οι εκδόσεις Καστανιώτη δεν έκαναν τον κόπο να ψάξουν επισταμένα για μια εικόνα του γεφυριού. Κι έτσι έβαλαν το πιο διάσημο γεφύρι της Βοσνίας, που γκρεμίστηκε στον πόλεμο και ξαναχτίστηκε το 2004. Μόνο που βρίσκεται όχι πάνω απ' το Δρίνο αλλά πάνω απ' το Νερέτβα. Το γεφύρι είναι πιο γνωστό ως Στάρι Μοστ, βρίσκεται στο Μόσταρ, στην άλλη πλευρά της Βοσνίας. Τουλάχιστον είναι κι αυτό Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς μαζί με αυτό του Μεχμέτ Πασά. |
Έτσι επιστρέφω Μεγάλη Τετάρτη πρωί για να ξαναδώ την έκθεση με ξενάγηση αυτή τη φορά καθώς πάντα οι ξεναγήσεις κάνουν την έκθεση πιο ενδιαφέρουσα. Και ακόμη πιο ενδιαφέρουσα την έκανε το γεγονός ότι είχα ήδη μια ιδέα από τους πίνακες κι έτσι καταλάβαινα καλύτερα αυτά που έλεγε η ξεναγός. Η ξενάγηση ήταν αρκετά ικανοποιητική, αν και νομίζω ότι θα έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα στο κομμάτι του μοντερνισμού που είναι άλλωστε και το πιο αξιόλογο. Το πρώτο κομμάτι άλλωστε ήταν μια γνωριμία, αρκετά αποσπασματική, με κάποιους πίνακες. Η αναφορά στο πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν τα έργα, ήταν για το μέρος της ξενάγησης που αφορούσε στους πιο "κλασσικούς" επίσης αποσπασματική και θα μπορούσε να ήταν πιο ολοκληρωμένη. 
